Schaalkuiltjes

Het schaalkuiltje, of elvenmolentje zoals het in de zweedse volksmond ook wordt genoemd, is het meest voorkomende en eenvoudigste motief. Een schaalkuiltje is slechts een relatief kleine ronde uitholling in het rotsoppervlak. Ondanks dat ze verreweg het meest voorkomen op de rotsen, worden ze in de boeken over de rotstekeningen vaak slechts in het voorbijgaan genoemd, zoals bijvoorbeeld in het boek Hällristningar i Sverige van Å. Fredsjö, S. Janson en C.A. Moberg:
'Van alle tekens en figuren op de rotsen zijn de schaalkuiltjes het meest talrijk en wijd verspreid. Ze kunnen verschillende afmetingen hebben en alleen of in ogenschijnlijk onregelmatige groepen voorkomen, ofwel zonder elkaar te raken ofwel verenigd door simpele lijnen. Ook kunnen ze gegroepeerd zijn in rijen.'

De ouderdom van de schaalkuiltjes staat nog altijd ter discussie. Duidelijk is wel dat het geloof in de magische kracht van de schaalkuiltjes tot aan het begin van de 20e eeuw heeft bestaan, zoals blijkt uit het boek Dalsland van S.A. Hallbäck. In zijn beschrijving van het geestelijk centrum, dat volgens hem bij het meer Råvarp heeft gelegen, schrijft hij over de schaalkuiltradities het volgende:
'onder de rotsen met gravures zijn rotsen met alleen elvenmolentjes en schaalkuiltjes. In meerdere bronnen staat verteld dat de bewoners van Tisselskog zich in het rampjaar 1868, net als op andere plaatsen, in aanvang tot de kerk wendde voor een goede oogst. Maar toen dat niet hielp, kwamen de mensen in het geheim bijeen bij de rotsgravures aan het meer van Råvarp. Daar lieten ze een jonge man en vrouw gemeenschap met elkaar hebben, boven op de rots met de elvenbankjes en schaalkuiltjes, om zo op 'oude wijze' om een betere oogst te vragen. Deze traditie zou tot de oudste Zweedse tradities kunnen behoren en kan ruim 3000 jaar oud zijn'.

Er bestaan veel legendes en tradities over schaalkuiltjes. Tot aan het begin van deze eeuw werden de schaalkuiltjes gebruikt als zogenaamde 'offerschaaltjes', die werden ingesmeerd met vet en waarin vaak ook metalen voorwerpen werden gelegd, zoals onder meer blijkt uit een citaat uit de jaren 1910:
'De hele rots was donker van het vet …… en in de schaalkuiltjes lagen naalden en kleine koperen muntjes.'

Met het insmeren en offeren zou men de machten milder stemmen of mensen van ziektes en krampen genezen. Een rijmpje uit de vorige eeuw luidt:

Hoewel het schaalkuiltje het eenvoudigste motief is, is het verreweg het moeilijkst te verklaren. Er bestaan vele, vaak fantasievolle verklaringen rond de betekenis van de schaalkuiltjes. Een paar voorbeelden: de schaalkuiltjes zijn bedoeld als symbool van sterren en gesternten, van druppels bloed, bekers met heilige vloeistof, een registratie van dood of geboorte, gevechten, seksuele overwinningen, de cyclus van de zon of maan, symbool van vrouwelijkheid, en zo gaat de lijst nog een poosje door. De Duitse onderzoeker Gustav Schwantes heeft terecht geschreven: 'Hoe eenvoudiger een symbolisch teken is, hoe moeilijker de verklaring ervan, daar er teveel vergelijkingsmogelijkheden zijn.' Het lijkt erop dat het schaalkuiltje een gecompliceerde, symbolische waarde heeft.

Als het schaalkuiltje tussen de benen van een vrouw is geplaatst, zou het symbool kunnen staan voor de vrouwelijke vruchtbaarheid. Schaalkuiltjes komen ook samen met dieren (zie onder 'dieren') en in de agrarische ploegscènes voor. Ook daar zouden ze de vruchtbaarheid kunnen symboliseren.

Meer mooie voorbeelden van schaalkuiltjes kunt u vinden onder werkweek bij de gedocumenteerde rotsen van Finntorp (T96, T99 en T184).

Met uitzondering van de 'rood' ingekleurde afbeeldingen, zijn alle foto's gemaakt tijdens de documentatieweek georganiseerd door Tanums Hällristningsmuseum Underslös / Scandinavian Society for Prehistoric Art. De copyright berust bij deze organisatie.
Onze dank gaat dan ook uit naar Tanums Hällristningsmuseum Underslös voor het mogen gebruiken van de foto's.

Terug naar boven